Franz Kafka – Metamorphosis

Metamorphosis เป็นนิยายของ Franz Kafka (1883-1924) เรื่องเล่าถึงครอบครัว Samsa ผ่านตัวละครหลักนามว่า Gregor Samsa ผู้เป็นนักขายของเดินทาง (travelling salesman) และประกอบอาชีพคนเดียวในครอบครัว

เช้าวันหนึ่ง Gregor ตื่นขึ้นมาพบตัวเองในสภาพแมลงศัตรูพืชขนาดยักษ์ เขาพบว่าเขาไปทำงานสายและทางบริษัทส่งเสมียนมาตามดูว่าเขาเป็นอะไร หลังการตะเกียกตะกายตัวเองมาเปิดประตู สภาพร่างกายของเขาทำให้เสมียน แม่บ้าน และครอบครัวตกใจ

อะไรคือความเป็นคน? รูปร่าง สังคม ของรอบตัว วัฒนธรรม กิจวัตร วิถีชีวิต อาชีพ ความคิดความอ่าน หรืออย่างอื่น? Gregor ซึ่ง “เป็นคน” ในร่างแมลงต้องพบเจอกับการเปลี่ยนแปลงในหลายๆ อย่าง นอกจากรูปร่างภายนอกซึ่งเป็นสิ่งแรกที่หายไป เขาสูญเสียการพูด การสื่อสาร และไม่สามารถแสดงออกถึงเจตนารมย์หรือความนึกคิดของตัวเองไปมากกว่าผ่านการแสดงออก

เมื่อครอบครัวของ Gregor ตัดสินใจจัดห้องให้กับเขาใหม่เพื่อให้มีพื้นที่ไต่กำแพงหรือเพดานมากขึ้น เขาพบว่า “ความเป็นคน” ของเขาก็ถูกลดทอนไปอีกขั้น สิ่งของเครื่องใช้ต่างๆ ที่เคยใช้เมื่อเป็นมนุษย์ค่อยๆ ถูกย้าย มีเพียงจิตสำนึกของเขาเท่านั้นที่ยังบอกว่าเขาเป็นมนุษย์ และความพยายามในการเก็บรักษารูปถ่ายที่แขวนอยู่ตรงผนัง ก็แสดงถึงความคิดของมนุษย์ได้ชัดเจน

แต่ถึงกระนั้น เรายังนับว่า Gregor “เป็นคน” ได้อีกหรือไม่? ลำพังเพียงความคิดอ่านซึ่งมนุษย์มีเหนือสรรพสัตว์สปีชีส์อื่นแล้ว ความเป็นคนของ Gregor อยู่ที่ไหน? เราไม่สามารถปฏิเสธได้เลยว่าความพยายามของครอบครัว Samsa ในการกำจัด Gregor ช่วงพาร์ทที่สามของเรื่อง แสดงออกถึงความคิดของตัวละคนอย่างชัดเจนว่า Gregor ไม่ใช่คน – หรือแม้แต่ครอบครัว – ในสายตาทุกคนอีกต่อไป

ในทางกลับกัน หากคนคนหนึ่งมีรูปร่างเหมือนคน มีสังคม ครอบครัว วิถีชีวิต สิ่งของเครื่องใช้ แต่หากเขาผู้นั้นปราศจากอารมณ์ ความคิด หรือความรู้สึก เราจะตัดสิน “ค่าของความเป็นคน” ของเขาจากที่ไหน

เมื่อ Gregor ไม่สามารถประกอบอาชีพได้แล้ว ภาระหลายอย่างตกกลับมาอยู่ที่ครอบครัวของเขา นั่นรวมถึงภาระในการตัดสินใจเรื่องทางบ้าน การประกอบอาชีพ

มีผู้ให้ความเห็นว่า Metamorphosis นั้นอันที่จริงไม่ใช่เรื่องของ Gregor แต่เป็นเรื่องของ Grete น้องสาวของ Gregor ซึ่งเติบโตจากตอนต้นเรื่อง สู่จุดที่มีอาชีพ การงาน และพ่อแม่ Samsa คาดหวังว่าจะเห็นลูกตนเองแต่งงาน
“ความเป็นคน” ที่ลดลงของ Gregor นั้นทำให้ “ความเป็นคน” ของตระกูล Samsa นั้นเพิ่มขึ้นหรือไม่ นี่คือคำถามที่จะไม่มีวันตอบได้หากเราไม่มีนิยามที่ชัดเจนของคำว่าความเป็นคน

หากจะทำให้บทวิเคราห์นี้เขียนง่ายที่สุด ความเป็นคนตามนิยามของผู้เขียนคือการที่มนุษย์เป็นสัตว์สังคม มีปฏิสัมพันธ์ ความทรงจำ และสังคมกับคนรอบข้าง เมื่อ Gregor เสียทักษะการสื่อสารและการแสดงออกถึงความคิดเชิงอารมณ์หรือความรู้สึกในตนเอง เขาก็กำลังสูญเสียความเป็นคนไปอย่างชัดเจน

การสูญเสียความเป็นคนของ Gregor นำมาซึ่งความเป็นคนของครอบครัวเขาที่มากขึ้น ผ่านการแสดงออกทางอารมณ์ ความกดดัน หรือการตัดสินใจ มากกว่าตอนที่ Gregor เป็นหัวหลักของบ้าน ซึ่งทั้งหมดเป็นสิ่งที่มนุษย์จำเป็นต้องพึงกระทำในแทบทุกช่วงเวลาของชีวิต นั่นรวมถึงความดิ้นรนในการเอาตัวรอดและปรับตัว เมื่อรายได้หลักของบ้าน – นั่นคือ Gregor – หายไป ซึ่งอันที่จริงแล้วการดิ้นรนเพื่อมีชีวิตนั้นไม่ใช่ความเป็นคน แต่เป็นสัญชาติญาณของสิ่งมีชีวิตแทบทุกสายพันธุ์

แต่ถึงอย่างไร นิยามของความเป็นคนก็ยังเป็นสิ่งที่น่าสนใจ มุมมองที่ถือว่าครอบครัว Samsa เป็นคนผิดที่ไม่สามารถรับและจัดการเรื่องทุกวันนี้ก็อาจถูกหยิบมามองได้ สิ่งที่น่าสนใจคือการกลับมาย้อนดูตัวเราว่าภายในร่างกายและวิถีชีวิตของเราในทุกวันนั้น ความเป็นมนุษย์ของเราแท้จริงแล้วมีอยู่แค่ไหนกัน

Metamorphosis ตีพิมพ์เป็นภาษาเยอรมันครั้งแรกเมื่อปี 1915 ปัจจุบันหนังสือหมดลิขสิทธิ์ และสามารถใช้งานอย่างถูกต้องตามกฏหมายในรูปแบบไฟล์ดิจิทัลที่โครงการกลูเต็นเบิร์ก

http://www.gutenberg.org/ebooks/5200